Grootschalige instellingen in zorg en maatschappelijke opvang -opvallend vaak gelegen bij het spoor- worden als ‘ouderwets’ gezien. Kleinschaligheid in wonen en begeleiden wordt door burgers en Rijk en Gemeenten omarmd en als modern en beter gezien. Dit vanuit gedachten van inclusie en vermaatschappelijking. Niemand moet onnodig worden weggestopt in grote inrichtingen ver weg van de maatschappij, zo is het devies. Ruimtelijk gezien wordt het dit soort kleinschalige initiatieven vaak niet zo eenvoudig gemaakt. Kleinschalige initiatieven vragen vaak om wat meer maatwerk dan de systemen van bestemmen in zijn algemeenheid bieden en initiatiefnemers moeten dit maatwerk dus zien te regelen met hun gemeenten. Dat valt niet altijd mee.
Kleinschalige initiatieven hebben het ruimtelijk gezien nogal eens lastig.
Wat te doen met een zorgboerderij met een horecagedeelte t.b.v. dagbesteding? Wat te doen met een wooninitiatief op een voormalig agrarisch perceel waar overdag ook opvang wordt geboden aan jong gehandicapten. Het zijn voorbeelden uit onze praktijk die voor ruimtelijke hoofdbrekers zorgen. Simpelweg omdat dit soort van initiatieven in de zorg en de maatschappelijke opvang ruimtelijk gezien vaak mengvormen zijn waar planwetgevers niet altijd het oog op hebben gehad. In beginsel zijn gemeenten vaak enthousiast. Niets zo sympathiek als kleinschalige initiatieven die uit overtuiging worden gestart. Vaak echter strandt het in ruimtelijk gedoe omdat het niet in de bestaande hokjes past. Buiten het feit dat het ruimtelijk gezien nog niet zo eenvoudig is om zorg- en -opvanglocaties te realiseren ‘in de wijk’, stuiten initiatieven ook regelmatig op bezwaren uit de buurt. Iedereen moet dan wel midden in de maatschappij kunnen staan maar voor velen is het devies: ‘maar dan toch liever niet in mijn achtertuin’.
Valt het onder wonen of is het maatschappelijk.
Ook de kwestie uit de Afdelingsuitspraak van 6 januari 2021 (ECLI:NL:RVS:2021:8) is aan het rollen gegaan na bezwaren van omwonenden. Na een handhavingsverzoek van omwonenden heeft het college van Arnhem aan de Stichting Onderdak, een last onder dwangsom opgelegd omdat de Stichting in overtreding zou zijn van de bestemmingsplanbepalingen en dus van artikel 2:1 aanhef onder c van de Wabo. Stichting onderdak biedt overnachting en begeleiding aan personen met gedrags- of verslavingsproblemen. Het gaat om mensen die sociaal-maatschappelijk ernstig in de knel zijn komen te zitten. Ingevolge het bestemmingsplan rust op het perceel de bestemming “Maatschappelijk”. De vraag is of de opvang die de Stichting Onderdak biedt, ruimtelijk gezien nu te vatten is onder de bestemming maatschappelijk, óf onder de bestemming wonen.
Volgens de Rechtbank was er wél een overtreding.
Rechtbank en Afdeling zijn tot verschillende conclusies gekomen. Op de gronden met de bestemming ‘Maatschappelijk’ was ingevolge artikel 13 van de planregels wel onder meer gezondheids- en welzijnszorg toegestaan. Hieronder werd onder meer verstaan: dag- en nachtvoorzieningen voor gehandicapten, psychiatrische patiënten, jongeren en maatschappelijke opvang met (therapeutische) behandeling inclusief overnachting. Daarover was geen verschil van inzicht. De rechtbank vond echter dat alleen als therapeutische behandeling het doel van de opvang zou zijn, dat dan zou vallen onder ‘maatschappelijke opvang’. Volgens de Rechtbank was therapeutische behandeling niet het doel. Dus paste het niet in de bestemming maatschappelijk, en was er sprake van een overtreding. Het college mocht van de Rechtbank dus handhaven.
Volgens de Afdeling was er géén overtreding.
De Afdeling vond juist dat géén sprake was van een overtreding en dat Stichting Onderdak het gebouw gebruikte in overeenstemming met de op het perceel rustende bestemming “Maatschappelijk”. Het gebruik kan volgens de Afdeling namelijk juist wél worden aangemerkt als gezondheids- en welzijnszorg.
‘Het hoofddoel van de plaatsing van de cliënten bij Stichting Onderdak was immers gelegen in het herstellen of verbeteren van hun functioneren ten behoeve van hun terugkeer in de maatschappij door intensieve begeleiding en therapie op basis van een behandelplan. Therapeutische behandeling maakte onderdeel uit van het plan op grond waarvan de behandelingen werden gegeven. Gelet daarop is sprake geweest van maatschappelijke opvang met therapeutische behandeling inclusief overnachting en behoeft de vraag naar de betekenis van het tussen haakjes geplaatste woord ‘therapeutische’ in artikel 1.30 van de planregels in dit geval geen beantwoording. Dat een deel van de behandeling buiten het gebouw heeft plaatsgevonden, doet niet af aan het doel waarvoor de cliënten in het gebouw verbleven. Dat de cliënten ten tijde van belang ook in het gebouw woonden doet voorts niet af aan het maatschappelijke karakter van de geboden opvang, omdat de woonfunctie niet het hoofddoel van de plaatsing was.’
Planwetgevers moeten gewenste kleinschaligheid wel inregelen.
Waar eenieder kleinschaligheid in zorg en welzijn omarmt, zullen ook planwetgevers hun gedachten uitdrukkelijk over het hele spectrum van zorg en welzijn moeten laten gaan en dat moeten plaatsen op de mal van hun bestemmingensysteem. Het midden in de maatschappij staan van burgers die zorg en begeleiding nodig hebben van kleinere aanbieders zal, als we dat allemaal gewenst vinden voor onze geliefden en bekenden, ruimtelijk gezien ook mogelijk moeten worden gemaakt. Dat dat dan soms ook in onze achtertuin zal moeten, is iets waar we misschien maar even aan zullen moeten wennen.
